Blog jan. 2019: Homo sapiens, Neanderthaler , Floresmens . Denisovamens en nog meer.
Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw doet men archeologisch onderzoek in de grot van Denisova, in Siberië. Nu was ik in mijn schooltijd al geen echte kei in topografie, maar ik wist zeker dat ik nog nooit van Denisova had gehoord, Siberië zei mij meer, maar dat is immens groot. Als grapje verkondigden wij weleens dat gestraften door de Sovjetunie daar naar toe werden verbannen om bomen te tellen. Helaas was de werkelijkheid anders. De grot in kwestie werd in de 18e eeuw bewoond door een kluizenaar, Dionisi genaamd. In het Russisch is het dus de grot van Dionisi. In de taal van de streek, de Altaj, is ze bekend als Berengrot. Vele dierlijke resten zijn er gevonden onder andere van de holenleeuw. Dat er ook beren verbleven zal gezien de landstreek en de naam, geen verwondering oproepen. De verrassing in het archeologisch onderzoek bestond uit de vondst van een klein vingerkootje van een pubermeisje. Tot zover geen opzienbarende nieuwe bevindingen. Tot men, gelukkigerwijze, het DNA profiel van het kind vaststelde. Zij bleek te behoren tot een tot dan toe, onbekende mensensoort. Opzienbarend nieuws alom.
Na 1856 was er geen aanwijzing gevonden voor nog een andere mensensoort, tot dit botje gevonden werd bij een opgraving aan de rand van het gebied tot waar de Neanderthaler vroeger was voorgekomen. Maar met het vorderen van het ontrafelen van het genoom van de Homo sapiens, de Neanderthaler en de Denisova mens, kwamen er steeds meer verrassingen boven water. Lang bleef onduidelijk waarom de Neanderthaler uitgestorven was. Nu blijkt deze mensensoort wel verdwenen te zijn, althans zijn fenotype, maar zijn genoom leeft in ons voort. Kleine stukje genoom van de Neanderthaler zitten verborgen in het DNA van vele Europese en Aziatische individuen. Svante Pääbo, van het Max Planck Instituut in Duitsland, heeft na veel speurwerk met zijn team dit kunnen vaststellen. Maar dat was nog niet alles. Ook kon men vaststellen dat het DNA van sommige individuen zoveel Neanderthaler DNA bevatte dat men het aantal generaties, kon uittellen nadat de hybridisatie plaats gevonden had. Van één individu kon men zien dat hij behoorde tot de achtste generatie. Omdat men geen Neanderthaler Y-chromosoom vond, kon men vaststellen dat hybridisatie waarschijnlijk alleen mogelijk was tussen een Homo sapiens man en Neanderthaler vrouw en niet omgekeerd. Opmerkelijk inderdaad.
Terug naar onze Denisova mens. Haar DNA is terug te vinden bij veel Melanesiërs. Recent DNA onderzoek heeft bij Tibetanen geleid tot de ontdekking dat een gen, nodig voor het leven op grote hoogten, van de Denisova mens afkomstig is. Ook, maar dat is nu minder opmerkelijk, hebben wij DNA van de Denisova mens. Dit brengt mij tot de volgende conclusie; De Denisova mens, de Neanderhaler en de Homo sapiens hebben intensief genen uitgewisseld. De pool waaruit wij zijn ontstaan, bestaat genetisch gezien, uit tenminste drie voorgangers. Maar wat zou er uitkomen als men het genenmateriaal van de Floresmens zou vergelijken met het DNA van de reeds drie voorgenoemde ondersoorten. We weten niet eens of ze elkaar ooit wel ontmoet hebben. Zolang er geen betrouwbaar DNA onderzoek kan worden gedaan blijft dat gissen. Een andere tijdgenoot van de vroege Homo sapiens, die elkaar zeker wel ontmoet hebben is de Homo naledi. Een sinds kort bekende ondersoort van de reeks Homo. Ook hier is bij mijn weten nog geen DNA link met de latere moderne mens gelegd. Daarnaast is het interessant om te weten dat de Homo erectus, nog leefde tijdens het bestaan van de homini sapiens, naledi en neanderthaler. Dus de genenpool wordt steeds groter. Een ding is zeker, de hominiden uit het verre verleden waren niet kieskeurig. En wie weet ontdekken we nog meer voorvaderen bij voortgaand archeologisch onderzoek.
Maar het onderzoek zal zich niet beperken tot de archeologie en de paleogenetica. De genen van bestaande mensen bevatten waarschijnlijk nog vele verrassingen. Zo denkt men dat de genen van de Pygmeeën nog belangrijke aanwijzingen kunnen geven voor tot nu toe onbekende mensensoorten. Dit zou spectaculaire ontwikkelingen kunnen geven en de kennis over onze voorvaderen enorm kunnen uitbreiden.
Wat houdt dit in voor de theorie dat de Homo sapiens eerst uit Afrika vertrok om de rest van de wijde wereld te verkennen? Ik denk dat hij meermaals naar Afrika is teruggekeerd en het continent daarna ook weer diverse keren verlaten heeft. Er zijn schedels gevonden, onder andere in China, die niet in het Out of Africa verhaal passen. Daarnaast denk ik dat er geen lineaire afstammingenen zijn. De Homo sapiens en heidelbergiensis zijn geen zijtakken of wij zijn niet direct uit hen voortgekomen
maar er was een redelijk grote pool van ondersoorten die elkaar hebben gevonden en kennelijk ook wisten te waarderen. Modern DNA onderzoek laat ons dingen zien, die we twintig jaar geleden niet voor mogelijk gehouden zouden hebben. De ontwikkelingen gaan snel en ik denk dat deze blog over niet al te lange tijd weer achterhaald zal zijn door nieuwe en ongetwijfeld fascinerende inzichten.
Gérard Versijp.
