Blog mei 2019: Expressie bij Neanderthalers, net mensen!

Ongeveer tien jaar geleden las ik nog in een tijdschrift dat de Neanderthaler niet zou kunnen hebben spreken. Men baseerde dit op het feit dat de Neanderthaler geen tongbeentje had. Wie ooit wel eens een tongbeentje gezien heeft, en weet dat het botje geen directe verbinding heeft met de rest van het skelet, klein is, enkele centimeters groot is, beseft ook dat het een uitzondering moet zijn die de tand des tijds doorstaan heeft. In de Kebara grot, gelegen in de buurt van de berg Karmel, heeft men een skelet van een Neanderthaler gevonden van 60.000 jaar oud. Opvallend was dat men een intact tongbeentje vond. Hierna barste de discussie los over of de neanderthaler wel of niet kon spreken. Men concludeerde dat de anatomie hem, en haar, de mogelijkheden gaf wel te kunnen spreken. Of ze dat ook werkelijk gedaan hebben is mijns inziens onbewijsbaar maar het is ook onlogisch dat zij het niet gedaan zouden hebben. Mensen, en dus ook de Neanderthaler, hebben alles waarover ze beschikken konden waarschijnlijk ook gebruikt, dus bijna zeker ook hun spraak.

Een tijdje geleden las ik dat de Neanderthaler mangaanoxide gebruikte. Eerst dacht men dat ze deze stof gebruikte voor lichaamsversiering. De stof is namelijk intens zwart. Later toonde men aan dat zij een veel intelligenter methode hadden om vuur te maken. Mangaanoxide geeft zuurstof af wanneer je het licht verhit. Dit maakt het tot ideale aanmaakblokjes. Men deed veel moeite om het kennelijk niet overal aanwezige mangaanoxide te verzamelen. Als men een intens zwarte kleurstof nodig had voor lichaamsbeschildering, dan zou koolstof, dat na verbranding rijkelijk voorhanden was, veel meer voor de hand liggen.

In de Cuvea de Ardales in het uiterste zuiden van Spanje, werden rode rotstekeningen gevonden die door kalkaanslag in de loop der eeuwen overgroeid waren. Deze kalkaanslag ontstaat in kalksteengrotten door een natuurlijk proces. Omdat Uranium 238 en Thorium 230 langzaam hun radioactiviteit verliezen, net als Koolstof C14, maar dan over een langere tijd, is het mogelijk om kalkafzettingen die zowel Uranium als Thorium bevatten, te dateren. De tekeningen die onder de kalkafzetting liggen zijn dus ouder, maar hoeveel ouder valt niet te zeggen. De archeologen beweerden tot voor kort dat rotstekeningen uitsluitend door de Homo sapiens gemaakt werden. Verbaasd was men dan ook dat er in de Cuvea de Ardales tekeningen gevonden werden die onder een kalklaag lagen van meer dan 60.000 jaar oud. Toen was er nog geen Homo sapiens in Europa. Latere onderzoekingen in andere grotten in Spanje toonden hetzelfde aan. De Neanderthaler was dus een kunstenaar.

In Zuid-Frankrijk heeft men in Bruniquel een grot gevonden waarin men structuren vond die opzettelijk uit stalagmieten waren opgebouwd. Men vond twee cirkels, een grote en een kleine. De datering kwam uit op 176.000 v. Chr. Dus lang voordat er een Homo sapiens was in Frankrijk. De constructie was met inzicht opgebouwd, reikte tot een hoogte van vier lagen en stutte de bouw aan de buitenkant. Voor een dergelijk bouwwerk was coördinatie nodig, leiderschap, gemeenschapszin en organisatie om te zorgen voor een constante verlichting. Tot nu toe had men het idee dat alleen de Homo sapiens tot de bouw van dit soort structuren is staat was.

Oker werd en wordt nog steeds gebruikt voor lichaamsbeschildering. Ook gebruiken de Himba het nu nog om zich te beschermen tegen muggen en zonlicht. Het komt in Nederland niet van nature voor, wel in de Eifel. Opvallend is dat bij opgravingen bij Maastricht-Belvédère oker is gevonden. De toenmalige bewoners, 250.000 tot 200.000 jaar geleden, gebruikten oker in een waterige oplossing. De toenmalige Neanderthalers gebruikten deze stof en gingen die zelf halen in de Eifel, het dichtstbij of zij ruilden het met anderen.

In de laatste jaren hopen zich de bewijzen op dat de Neanderthalers zich versierden, onder andere met veren, schelpen en dat zij kunstuitingen achterlieten in de vorm van rotstekeningen en architectuur.

Het brein van de Neanderthaler had een groter inhoud dan dat van de Homo sapiens en hun kunst uitingen waren er lang voordat de Homo sapiens tot hetzelfde in staat was. De Neanderthaler is verdwenen, althans zijn fenotype, hun genen leven in ons voort. Zou de Homo sapiens een cultuurbarbaar zijn zonder die genen? Is de Neanderthaler misschien de gevoelige kunstzinnige mens geweest en zijn wij de wilden met de knots geweest, voor wie wij de Neanderthaler zo vaak gehouden hebben?

G.Versijp