Nieuwsbrief Drents Prehistorische Vereniging nummer 18, april ‘19:
Oude munten en Julius Caesar, de Bentheimerpoort en jager-verzamelaars
Lectori Salutem,
Deze keer, in de nieuwsbrief, omdat het een aprilnummer is, een 1 april grap, fake news en vervalsingen. We gaan helemaal met onze tijd mee en het blijkt dat onwaarheden van alle tijden zijn. Critici leggen soms de vinger op de zere plek maar vervalsers, als zij het slim genoeg aanpakken, kunnen de waarheid naar hun hand zetten. Een goede 1 april grap is er één waarbij het slachtoffer zich afvraagt hoe hij zo dom had kunnen zijn, om dit te geloven. Bij een hoax of fake news is het juist de bedoeling dàt iemand het gelooft. Men vertelt opzettelijk een onwaarheid ten einde er voordeel mee te behalen. Dat kan geldelijk, politiek of wetenschappelijk zijn. In een artikel in Argeologia komen zij aan bod. Eén, ook in mijn ogen, vermakelijke 1 april grap wordt vermeld: De vervalsingen van Tjerk Vermaning waaraan de laatste tijd in het Drents Museum een mooie overzichtstentoonstelling was gewijd, vallen in het niet bij wat o.a Britse geleerden voorgeschoteld kregen: Een fraai verhaal over reuzen, gevonden in de woestijn in Saoedi Arabië, met foto’s en al, een reuzenschedel met afmetingen van ongeveer 1 meter, een verhaal over een vervalsing met een humane schedel maar met onderkaak van een oerang oetan. In Hildesheim wordt er een tentoonstelling gehouden over vervalsingen en vergissingen.
Men doet soms bijzonder veel moeite om de wetenschappers op een vals spoor te brengen. Ooparts is een aparte categorie. De afkorting staat voor; Out-Of-Place-Artefacts. Hierbij zorgt men ervoor dat artefacten zouden wijzen op kennis of cultuur waarover men zou beschikken in een tijd waarin dat eigenlijk onmogelijk is. De kristallen schedel is zo’n voorbeeld. Maar natuurlijk gaat het in deze nieuwsbrief ook om de echte waarheid of de zoektocht naar de waarheid. We weten allemaal dat Gaius Julius Caesar zijn beroemde Commentrii de Bello Galico schreef voor zijn politieke achterban in Rome. Hij was geen historicus, had ook geen belang bij een juiste weergave van de geschiedenis. Hij schreef vooral een politiek manifest en wilde vooral laten zien aan zijn lezer, hoe goed hij wel niet was. Maar er zijn nog vele onduidelijkheden. Archeologische vondsten zoals de munten die gevonden zijn in Sittard ondersteunen zijn verhaal. De Eburonen waren de klos, en dat konden zij vooral wijten aan Ambiorix, van wie het standbeeld nog altijd heel trots in Tongeren over de markt uitkijkt. In hun angst voor de Romeinen begroeven zij massaal hun geld. Dat zij het niet weer opgehaald hebben, doet het ergste voor hen vrezen.
Twee boeken zijn zeker het lezen waard. Zij beschrijven het ontstaan van nederzettingen en de risico’s die daarmee gepaard gingen. Het is niet zo vanzelfsprekend dat jagers-verzamelaars hun traditionele levenswijze opgaven. Dat zij daarbij, voor hen ongekende, gevaren liepen wordt uitgebreid uit de doeken gedaan (link:boek 1 link boek 2). Ik vroeg me bij beide boeken wel af of zij niet toeschreven naar een voor hen al vaststaande theorie en of alles wat er als bewijs gebracht wordt wel als valide mag worden beschouwd. Ik wens u veel leesplezier.
Namens het bestuur,
Gérard Versijp.
Herman Clerinx: Munten uit Sittard geven Caesar gelijk
Archeologie Magazine nr 2 2019, pagina 6 – 7.
Geschreven geschiedenis en archeologie vullen elkaar aan. Daar waar de historicus leemten laat, is het aan de archeoloog deze op te vullen. Ceasar beschreef in zijn De bello Gallico zijn straf expedities naar het land van de Eburonen. Critici betwijfelen zelfs of Caesar ooit in de Lage Landen geweest is. Met de vondst van twee munstschatten, hebben archeologen nu aangetoond dat er in de jaren 53 en 51 voor Chr. inderdaad onrust was in wat we nu de Kempen noemen. Gebruik makend van de geringe afwijkingen in de zogenaamde regenboog-schoteltjes konden zij exacte dateringen vaststellen. Sluitend bewijs over de aanwezigheid van Caesar is dit natuurlijk niet maar doet wel een “smoking gun”vermoeden. Nu moet de ligging van Atuatuca nog definitief worden vastgesteld. Het plateau van Caestert komt hier voor het meest in aanmerking. Zie hiervoor het boek van Tom Buijtendorp: Ceasar in de Lage Landen, eerder vermeld in de nieuwsbrief.
Resten Bentheimer Poort
Bentheim is een stadje dat innig verbonden is geweest met de Nederlanden. De ligging nabij de grens, maar 
ook de gesproken taal en de vele uitwisselingen van bewoners, onder andere Johan Picardt, geboren in Bentheim en gestorven in Coevorden, hebben door de eeuwen heen, hiervoor gezorgd. Uiteraard was er van deze zijde van de grens vooral contact met Coevorden. Dit uitte zich onder andere in de Bentheimer Poort. Een tweede deel van deze poort werd onlangs blootgelegd door archeologen. De poort is in de 17e eeuw gebouwd en rond 1870 afgebroken. Het blijkt dat de poort haaks op de huidige Bentheimerstraat stond. Foto: bron gemeente Coevorden, afdeling Communicatie.
Boeken
James C. Scott: Against the Grain
Wat was er het eerst? Het ei of de kip. Filosofische vraag waar ik nu nog steeds het antwoord niet op heb. Was de neolithische revolutie de reden waarom men in huizen en dorpjes ging wonen of ging men eerst in huizen wonen en ging men daarna aan landbouw en veeteelt beginnen? Dit is niet helemaal duidelijk. De schrijver van dit boek denkt dat men eerst een vaste verblijfplaats koos en pas daarna boer werd. Voor mijn gevoel was het andersom maar hij geeft overtuigende redenen voor zijn visie. Er vindt een interessante analyse plaats van de gebeurtenissen rondom de vorming van de eerste samenlevingen die geen jagers-verzamelaars meer waren. “Quod est veritas” zou later een belangrijke Romein zich afvragen. De lezer vraagt zich dit ook af. (ISBN: 9780300240214, prijs: 15,95 Euro)
Karin Broekhuijsen: Ode aan het Hunebed
Als je alle hunebedden in Nederland diverse keren bezocht hebt, kun je denk je, jou niets nieuws meer vertellen. Althans die mening zou je kunnen hebben, maar niets is minder waar. Zodra je de magnifieke foto’s hebt gezien, die Karin Broekhuijsen van deze monumenten heeft gemaakt, weet je beter. Veel beter. Prachtige sfeervolle foto’s, die je zo aan het dichten zouden kunnen zetten. In woorden is dit niet uit te leggen en de lezer moet zelf maar bepalen welke foto de beste is. Voorwaar een moeilijke keuze. Sterke aanrader. Misschien ook iets als relatiegeschenk aan een niet-Drent? Foto: omslag. Met toestemming van de uitgever Koninklijke van Gorcum.
ISBN: 9789023256519 Prijs: 22,95 Euro
In dit boek geeft de schrijfster weer wat in haar ogen de gevaren zijn van het leven in gehuchten, dorpen en steden. Zij geeft een overzicht van welke risico’s jagers-verzamelaars liepen indien zij hun tradities van jagen en verzamelen achter zich lieten. Zij beseften niet dat hun nageslacht vaker ziek werd, dat epidemieën op de loer lagen, dat hun kinderen kleiner en minder goed gevoed waren en zij een veel grotere kans liepen om door geweld om het leven te komen. Het bewijs voor haar theorieën ligt in de archeologie.
ISBN: 24681097531 (Prijs: 13,99 Euro)
Diversen
1 April
In deze april editie vond ik het gepast een 1 april grap te publiceren. Toegegeven, hij dateert uit 2003, maar dat mag in een op historie gericht medium, niet deren. Wie bijgevoegde “vondst” naar het British Museum heeft gestuurd, weet ik niet, maar omdat de grap in een Frans archeologisch tijdschrift verscheen, denk ik aan een Gallische oorsprong. Het duurde drie dagen alvorens de geleerden uit Londen, door hadden wat zij werkelijk in handen hadden. Aan de overzijde van het Kanaal of misschien beter, La Manche, zal men zeker uitgebreid gegniffeld hebben. Het artefact is nu te zien, niet bij de prehistorie maar bij de afdeling 21e eeuw kunst.
Foto: Archeologia, april 2019 pagina 48.
Tentoonstellingen
Irrtümer & Fälschungen der Archäologie (Roemer und Pelizaeus Museum, Hildesheim, Tot 26 mei 2019)
Spectaculaire vergissingen en vervalsingen uit heel Europa, Egypte en het Midden-Oosten in de archeologie staan centraal in deze tentoonstelling. Bezoekers leren niet alleen waarom een vervalsing of vergissing overtuigend was maar ook met welke wetenschappelijke methoden men daarna tot de juiste conclusies kwam.
Expositie Syrië (Museum Wierdenland, Ezinge, 11 mei – 6 oktober 2019)
Men is druk bezig in Ezinge. Enerzijds wordt er een nieuwe blijvende tentoonstelling voorbereid en anderzijds wordt er een expositie ingericht over Syrië. Ook in Syrië komen woonheuvels voor. Zij worden Tells genoemd. De tentoonstelling legt het verschil uit tussen wierden en tells maar benadrukt ook de overeenkomsten. Ik ben benieuwd. Ook de vaste tentoonstelling gaat op de schop. Het museum is tot 27april hierdoor gesloten.
Dossier Les Fake News en archeologie Archeologia nr 575 avril 2019, pages 48-57
Een overzichtsartikel over vervalsingen en opzettelijke wetenschappelijke onwaarheden. Duidelijk wordt dat de beweegredenen om tot vervalsingen te komen zeer divers zijn. Uiteraard zijn helaas soms geldelijke motieven de meest voorkomende. Veel moeilijker zijn die beweegredenen, die uit de wetenschappelijke kring zelf voortkomen. Zij weten immers precies waar de vakman op let. Dus vaak moeilijker te detecteren. Maar ook religieuze redenen zijn er volop. Men bewerkte foto’s om aan te tonen dat er gigantische reuzen ooit de wereld bevolkten. Ook kunnen vergissingen ontstaan door misinterpretatie van echte artefacten. Mooie korte samenvatting waarbij men een glimlach vaak niet kan onderdrukken.
Heet van de naald
Op 26 april hoorde ik het bericht dat een deksteen van hunebed D 14, bij Eexterhalte van zijn draagstenen is gevallen en in het hunebed is terechtgekomen. De oorzaak is onbekend. Een stalen pin die het geheel bij elkaar moest houden is uit het gat waarin hij zat geschoten. Omstanders zeiden mij dat de steen al een tijdje los lag en dat de steen kon wiebelen. Het een en ander doet denken aan vandalisme of uit de hand gelopen klimpartij. De discussie rond klimmen op de hunebedden is hierdoor weer volkomen in de belangstelling. Hein Klompmaker had volkomen gelijk toen hij er op aandrong dit te ontmoedigen. Foto: Gérard Versijp.
Blog: Expressie bij Neanderthalers, net mensen!
Ongeveer tien jaar geleden las ik nog in een tijdschrift dat de Neanderthaler niet zou kunnen hebben spreken. Men baseerde dit op het feit dat de Neanderthaler geen tongbeentje had. Wie ooit wel eens een tongbeentje gezien heeft, en weet dat het botje geen directe verbinding heeft met de rest van het skelet, klein is, enkele centimeters groot is, beseft ook dat het een uitzondering moet zijn die de tand des tijds doorstaan heeft. In de Kebara grot, gelegen (lees verder blog)
