Nieuwsbrief 15 DPV augustus 2018: Lustrumdag over OUD ETEN, droogte, raatakkers en Julius Caesar (en nog meer)
Lectorem salutem,
1918, nu honderd jaar geleden, was in menig opzicht een gedenkwaardig jaar. Op 15 juni van dat jaar werd de Zuiderzeewet aangenomen. Ingenieur Lely had grootse plannen. Bijna de hele Zuiderzee zou ingepolderd worden. Wieringen was na 1924 geen eiland meer. Men begon aan de Afsluitdijk, die in 1932 werd voltooid. Vlak voor de oorlog werd de Noordoostpolder drooggelegd, gevolgd door de Flevopolder. De Markerwaard werd nooit voltooid. Voortschrijdend inzicht voorkwam dat men de laatste plannen van Lely uitvoerde. Men heeft met de Zuiderzeewerken, het binnenland beschermd tegen overstromingen, men heeft land gewonnen en een nieuwe provincie uit zee laten oprijzen. Hier staat Nederland bekend om, The Dutch made their own land out of the sea. Voor de archeoloog is het nieuw verworven land een buitenkans zonder weerga. Veel heeft men kunnen leren van wat men in het nieuwe land heeft opgegraven. De Swifterbandcultuur zou zonder Ir. Lely vooralsnog onbekend zijn gebleven.
Ook in 1918, heerste de Spaanse Griep als een ongetemde furie en maakte talloze verzwakte mensen mondiaal tot slachtoffer. Dit was de laatste grote mondiale epidemie met vele miljoenen doden. Na de Eerste Wereldoorlog waren de mensen veelal slecht gevoed, moe van de strijd, psychisch vaak uitgeblust en de griep sloeg ongenadig toe. Mijn vader die in 1908 geboren is vertelde wel, zij het sporadisch, over de Spaanse Griep. Het moet een horrorverhaal zijn geweest voor hen die het meegemaakt hebben. De meeste indruk op mij heeft gemaakt, is het verhaal van de reizigers die op een eiland aankwamen waar alle inwoners waren gestorven aan de griep. Ongeveer een derde van de totale wereldbevolking kreeg deze griep, ongeveer 2 tot 4 procent van hen overleed. Dat kwam neer op 20 tot ongeveer 100 miljoen doden, meer dan dat de Eerste Wereldoorlog eiste aan slachtoffers. De aantallen doden in deze statistiek zijn nauwelijks te bevatten.
Op 11 november van datzelfde jaar werd de wapenstilstand een feit. De wereldorde werd opnieuw geschapen, de basis van de Volkenbond was het verdrag van Versailles, de grenzen werden opnieuw getrokken, nieuwe naties zoals Estland, Letland en Litouwen werden onafhankelijk, kleinere staten zoals Neutraal Moresnet verdwenen samen met grotere als het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk.
Nog langer geleden, in 1018 werd er rond Vlaardingen een veldslag geleverd. Dirk III, graaf van wat later Holland zou gaan heten, toen nog West Frisia, vocht een strijd uit over het recht om tol te heffen. Een regelrecht middeleeuws verhaal met ridders, bisschoppen als legeraanvoerders, een machteloze keizer en opstandige graaf, die zijn land omgeven met sloten, kleine dijkjes en moerassen, tegen alle kansen in wist te verdedigen en als underdog toch wist te overwinnen dank zij een hinderlaag in een verraderlijk terrein. Velen verdronken toen zij in volle wapenuitrusting het water insprongen om aan de vijand te ontkomen en hun schepen te bereiken. Een economisch conflict uitgevochten, net als bijna altijd, over de ruggen van de gewone soldaat en schuldeloze burger.
Ik wens u namens het bestuur veel leesplezier,
Gérard Versijp.
Hunebed Highway
Veel landen, streken en zelfs continenten kennen beroemde wegen en routes. Ik noem de Zijderoute tussen China en het Midden Oosten, de Via Appia in Italië, De Romantische Straβe in Duitsland, de Chemin des Dames en de Route Napoleon in Frankrijk, en Route 66 in de VS. Het is u misschien opgevallen maar ook onze provincie kent nu een weg met nummer en een eigen naam. Namelijk de N34, die nu ook de Hunebed Highway genoemd mag worden. Mogelijk analoog aan de Megalithstraβe in Duitsland. Maar hier zit veel meer achter dan alleen een naam die aangeeft dat er bezienswaardigheden te zien zijn.
Foto: Dagblad van het Noorden. Met toestemming overgenomen.
Achter deze naamgeving zit een heel concept van activiteiten. Deze zijn vooral bedoeld om de provincie te promoten. Meer vindt u op:
http://www.dvhn.nl/drenthe/N34-wordt-Route-66-van-Drenthe-Hunebedhighway-23132867.html
https://www.hunebednieuwscafe.nl/2016/06/hunebedhighway-samenhangende-visie/
De droogte: Nieuwe kansen?
Over het weer zijn er vele meningen. Er zijn mensen die het niet warm en droog genoeg kan zijn. Die zul je minder vinden onder de boeren, die hun gewassen zien verpieteren. Maar daar waar vroeger gegraven is of men muren heeft gebouwd waarvan de resten onder het oppervlak liggen, dan kan bij droogte de archeoloog zijn slag slaan. Door er simpel over te vliegen kan men vaak zien waar er vroeger activiteiten hebben plaatsgevonden. Dit levert mooie plaatjes op niet alleen in Nederland maar ook in Engeland.
https://nos.nl/artikel/2241925-droogte-helpt-archeologen-maar-nauwelijks-in-nederland.html
https://www.nrc.nl/nieuws/2018/08/23/hoe-droogte-het-verleden-onthult-a1614017
Lustrum DPV
Lustrumdag 15 september 2018.
Wie mij een beetje kent, en veel DPV-ers doen dat, weet dat ik (bijna) altijd wel in ben voor lekker eten. Nu is er weer een goed excuus om dat weer eens te doen. Echter het gaat om Oud Eten. Ons komende lustrum wordt op 15 september aanstaande gevierd met een uitgebreid programma over voedsel in de prehistorie. Er zijn interessante lezingen die vanaf het begin, de Homo Heidelbergiensis, tot aan het einde van de steentijd, en ook wel kleine uitstapjes daarna, het gebruik en bereiden van voedsel behandelen. Zelf vind ik, zonder de lezingen te kort te willen doen, de workshops mij meer aanspreken. Ja, als kind stookte ik wel clandestien een fikkie, waarvoor ik vanzelfsprekend lucifers gebruikte. Mijn moeder wist altijd wel wanneer ik stiekem lucifers bij me had. Ze hoorde het specifieke geluid dat deze maakten in het doosje. Dan was het onverbiddelijk inleveren. Ook in een van de workshops leer je vuur maken, maar dan zonder die gemakkelijke lucifers. Tijdens mijn jeugd ben ik padvinder geweest. Dus veel op houtvuurtjes gekookt en nadien weer schoon schuren van de zwartgeblakerde aluminium pannen. Tot we ontdekten dat we dat karweitje konden voorkomen door de onderkant van de pannen van te voren in te smeren met groene zeep. Het villen en bereiden van een stuk wild staat op het programma, en ook vuurstenen werktuigen maken, koken, braden en roosteren op diverse manieren. Ook zal men een workshop organiseren over het vergisten van voedsel. Dit doet mij dan weer denken aan mijn studententijd toen ik bier en wijn brouwde op mijn kamer. Dat gaf als bijkomend effect een voor mij prettige geur van de gisting in huis. IK noemde die geur lOdeur des Anges.
Ik zal vaak een déjà vu fenomeen meemaken, denk ik. Maar dan wel in eigentijdse ervaringen omgezet in een prehistorische setting. De organisatie ligt in de handen van Wicher Jansen, en dat doet heel vertrouwd aan.
Foto: Frank van Wiersum, met toestemming overgenomen van het Hunebedcentrum.
Meer informatie en inschrijvingen: www.dpv.nu
Tijdschriften
Archeologie in Nederland, pag. 18-25 nummer 3, juli 2018
Akkers voor de eeuwigheid.
Stijn Arnoldussen.
De auteur is een goede bekende van de DPV. Over raatakkers, daar gaat zijn artikel ook over, heeft hij voor de DPV in het vorig najaar een lezing gehouden. De Coevorder predikant Johan Picardt waren deze structuren in het landschap in 1660 al opgevallen. Hij schreef deze raatakkers toe aan de Sueben, een Germaanse stam, die er een tijdelijke rustplaats zouden hebben gehad. Zoals zo vaak in de vroege wetenschap, verzon men een verklaring zonder dat men daar voor een schrijntje van bewijs voor had. Stijn verduidelijkt in zijn lekker lang artikel de ontstaans- en gebruikswijzen van deze velden, zoals met de huidige kennis verklaarbaar is. Voor wie geïnteresseerd is en voor elke Drent, ze komen overigens niet alleen in Drenthe voor, is dit zeer lezenswaardig artikel.
Foto: Stijn Arnoldsen, met toestemming overgenomen.
Spirula, pag. 31-33 voorjaar 2018
Oesters Ostrea edulis in het stroomgebied van de Rijn.
Karel Essink.
Bij vele DPV-leden zal bekend zijn dat grote schelphopen, van met name oesters door de Ertebølle cultuur in Denemarken in de prehistorie zijn achtergelaten. Dat de Romeinen ook dol op oesters waren is ook algemeen bekend. Karel Essink heeft m.b.v. begeleidende fauna, epifauna en sedimentsporen de herkomst van gevonden oesterschelpen in o.a. Xanten en Trier geprobeerd te achterhalen. Ook maakte hij gebruik van isotopen onderzoek. Het is niet duidelijk in zijn artikel of hij de testen zelf heeft uitgevoerd of dat hij gebruik heeft gemaakt van onderzoeksresultaten van anderen. Mogelijk beide. Het geeft een goede indruk van de handelswegen van de Romeinen en de zorg die zij moeten hebben besteed aan een zo aan bederf onderhevig product als oesters. Heel fraai laat hij zien dat op een archeologische vondst uit Piombino in 1812, een oesterkwekerij is afgebeeld. Het betreft een flesje waarop in het glas een heel duidelijke tekening is gegraveerd.
Boeken
Geschiedenis van Drenthe
Wijnand van der Sanden, Michiel Gerding, Jan van der Meer
Soms zijn er updates, om maar eens een moderne term te gebruiken, nodig. Het laatste standaardwerk over de geschiedenis van Drenthe was verschenen in 1985. Sindsdien is er veel nieuw onderzoek, zowel archeologisch als historisch, verschenen. Ook was het archeologische deel van het vorige boek beperkt tot 90 paginas. Tijd dus voor een kloek naslagwerk in twee delen. Wijnand van de Sanden nam het eerste deel van Geschiedenis van Drenthe, onder handen. Wijnand is een begaafd schrijver en verteller en heeft de kunst verstaan om de archeologie, verrijkt met verhalen over plaatsen, personen en anekdotes, tot een voor ieder boeiend geheel te maken. Zowel de wetenschapper als de gewone bewonderaar van de geschiedenis van Drenthe zal verrast zijn over de prettige leesbaarheid van zijn werk. Het tweede deel is zeker zo interessant en de opzet van het boek wekt ook bewondering op, maar gaat vooral over de historie van Drenthe en minder over de archeologie. Voor ieder die geïnteresseerd is in de geschiedenis van Drenthe is dit boek een aanrader. De delen zijn ook los te koop.
Foto met toestemming overgenomen van uitgeverij Koninklijke Van Gorcum, Assen.
ISBN: 9789023255719
Prijs: 79,00 Euro
Uitgeverij: van Gorcum, Assen
Caesar in de Lage Landen
Tom Buijtendorp
Talloze gymnasiasten hebben zich gebogen over een van de meeste bekendste werken uit de oudheid, namelijk De Bello Gallico van Julius Caesar. Talloze commentaren op zijn boek, dat hijzelf ook een commentaar noemde maar dan op de oorlog zelf. In 1976 was ik als begeleider van schoolklas in de Canyon van Caestert, een van de plaatsen die Buijtendorp noemt in zijn boek. Ook toen al was er de verdenking dat juist die plaats de locatie was, waar Lambiorix de Romeinen overviel. Later heb ik ook een bezoek gebracht aan Alise Saint Reine - Alesia, de plaats waar Vercingetorix de slag verloor tegen Caesar en daarmee ook de Gallische Oorlog beëindigde. De auteur heeft het boek grondig gelezen, zich verdiept in de redenen waarom Caesar het opschreef zoals het er stond, en zich verdiept in de Romeinse militaire gewoonten. Van een aantal plaatsen waar toen strijd is gevoerd is de exacte locatie nog onbekend. Aan de hand van de teksten uit de De Bello Gallico zoekt de schrijver juist die locaties op. Mij viel op dat de auteur met de kennis van het landschap, de antieke militaire gebruiken en van Romeinse strategie, de lezer leidt naar een aantal zeer waarschijnlijke locaties. Hij geeft ook nauwgezet aan waarom hij zo denkt en neemt de lezer mee in een interessante discussie. Voor de speurders onder ons een heel aangenaam en lezenswaardig boek. Ook voor hen die de historie graag verbinden met de archeologie. Overigens moet er nog veel archeologisch werk worden verricht om definitief aan te tonen waar Caesar zijn diverse veldslagen precies plaats vonden.
Foto: Westelijke poort hoogteburcht bij Caestert door Tom Buijtendorp
ISBN: 9789401913904
Prijs: 25,00 Euro
Uitgeverij: Omniboek
Tentoonstelling
3D-reconstructie Caesar
Nauw verbonden met het boek van Tom Buijtendorp (zie hierboven) is de kleine tentoonstelling in het Rijks Museum voor Oudheden (RMO) in Leiden, genaamd 3D-reconstructie Caesar.
Van Caesar waren er diverse beeltenissen, bijna altijd bustes, uit de oudheid bekend. Wat echter niet inhield dat deze afbeeldingen levensecht waren. Zo werd de kaalheid van de roemruchte veldheer niet altijd afgebeeld en ook zijn aangeboren schedelafwijking, een gevolg van een langdurige en waarschijnlijk traumatische bevalling, was meestal niet te zien. Gelukkig waren er in het RMO een paar marmeren bustes die bijna uit zijn tijd stamden en wel deze afwijking lieten zien. Tom Buijtendorp heeft met grote precisie de nog bestaande bustes geanalyseerd en Maja dHollosy heeft het boetseerwerk gedaan. Het verbluffende resultaat levert een gezichtsreconstructie op van een man die enigszins spiedend de ruimte om hem heen bekijkt. Levensechter dan dit kun je volgens mij niet bij Caesar komen.
Foto Maja dHollosy.
Heet van de naald.
De wolf in Nederland.
Wolven zijn de eerste dieren die de mens tot huisdier maakte en zo ontwikkelde de hond zich ongeveer 30.000 jaar uit de wolven van toen. De wolf is uitgeroeid in Nederland in de negentiende eeuw. Maar de wolf komt terug, dat is nu bijna zeker.
Of we daar zo blij mee moeten zijn is een ander verhaal. De meningen zijn erg verdeeld. Biologen weten dat wolven schuwe dieren zijn. Zij mijden mensen en laten zich doorgaans maar zelden zien. Wie wolven wil zien kan het beste naar de dierentuin gaan, zegt men wel in kringen van biologen. Echter de wolf is een intelligent dier.
Het past zich naar omstandigheden aan. Wolven die dat deden in het buitenland werden spoedig tot probleemwolven verklaard en moesten dan omwille van hun, al dan niet agressieve gedrag, afgeschoten worden. Ik hoop dat men dit beseft als men de wolf in Nederland wil ontvangen. Zoals op de afbeelding ten zien is, is een wolf bepaald geen knuffelbeest. Wie meer wil lezen over het gedrag van wolven en hun leefomgeving, samenleven onder elkaar, raad ik het boek aan van Shaun Ellis, Der Wolf, Wild und faszinierend.
Tekst: Shaun Ellis
Fotos Monty Sloan
ISBN: 978-1-4748-2541-2
Uitgever: Parragon Books Ltd.
Borden geplaatst bij Hunebed D 27.
Het klimmen op een hunebed brengt op den duur schade toe aan het hunebed. Veel bezoekers realiseren dat niet en laten kinderen naar hartenlust ravotten op deze monumenten. Verbieden heeft weinig zin, de ouders aanspreken evenmin. Als je dat probeert krijg je op zijn best een antwoord in de trant van: Waar bemoei je je mee? of Bent u soms aangesteld om dat te controleren? Een enkeling wil wel naar je luisteren maar grijpt zeker niet in. Verbieden zonder dat er toezicht op het verbod wordt gehouden, werkt alleen nog maar veel meer klimpartijen in de hand.
Een goede oplossing er niet. Wel kan men, spelend op het gemoed van ouders het klimmen ontraden. Dat is nu precies wat men in het Hunebedcentrum voor heeft met het plaatsen van een bord. Goede actie, maar het zou beter zijn als de gemiddelde Nederlander van jongs af aan meer respect bijgebracht zou krijgen voor de geschiedenis en de spullen van een ander. Op een geparkeerde auto klim je ook niet zomaar? Verbieden kan alleen indien men het verbod ook handhaaft. Daarvoor heeft men in Nederland niet het geld, zal het zeker ook niet effectief kunnen zijn en zal het bij het grote publiek in slechte aarde vallen. Met zon bord voorkom je zeker niet alle gevallen maar een reductie van 75 procent zou zeker welkom zijn. Tenslotte willen we geen bord zoals ik in het voormalige Oost-Duitsland heb gezien.
Foto: collectie G.G.M. Versijp.
Blog: Hunebedden in de vakantie.
De augustusmaand is een heerlijke maand om vakantie op te nemen. Behalve als je bijvoorbeeld gepensioneerd bent. Dan ga je, als je het kunt veroorloven, op reis in een minder drukke maand. Neemt niet weg dat wij toch naar de Provence zijn gegaan in augustus. Nu dat hebben we geweten. Temperaturen tot bijna veertig graden in de schaduw en zwembadwater van over de dertig graden. Ondanks alle ongemakken die uit de weersomstandigheden voortkwamen, toch een hunebed bezocht. Op de kaart stond het keurig aangegeven. Niet ver van de weg af, dus dat moest te doen zijn. We zijn er eerst glad voorbijgereden, toen gekeerd en wij ontdekten .... meer
