WORKSHOP 4: Het bos als voorraadkast: het gebruik van bomen en struiken

Archeologisch onderzoek naar stuifmeel en zaden maakt duidelijk in welk tijdperk welke bomen en struiken groeiden. Maar hoe gebruikte de mens die bomen en struiken? Resten hiervan blijven moeilijker bewaard dan potten van steen of aardewerk. Toch zijn er vanaf de Oude Steentijd vondsten van bomen en struiken in de vorm van houtskool. Soms, in uitzonderlijk natte of juist uitzonderlijk droge situaties blijven houtige gewassen bewaard. In de Middensteentijd vinden archeologen houtskool, maar ook hazelnootdoppen en verkoolde wortelstokken. Vanaf deze periode vinden we hout als nuttig gebruiksmateriaal: houten stelen, peddels, kano’s, spiesen, fuiken, pijlen en bogen. Voor elk werktuig werd de houtsoort met de beste specifieke eigenschappen gebruikt. Bijzonder is het gebruik van boombast als grondstof voor touw en zelfs kleding en het gebruik van berkenteer als plakmiddel of kit.

Bomen en struiken kunnen net als planten als voedselbron dienen, maar ook hier geldt: vóórkomen is geen bewijs dat ze gegeten werden. Verkoolde hazelnootdoppen en zaden leveren dat bewijs wel: noten en vruchten werden zeker vanaf de Middensteentijd gegeten. Lastiger is het te bewijzen of bladeren, topjes of bloemen werden geconsumeerd. Kunnen we kijken naar andere culturen en de conclusie trekken dat de oermensen waarschijnlijk wisten wat eetbaar was? Hadden de oermensen al dezelfde kennis als wij vandaag de dag? We moeten de kennis van de oermens zeker niet onderschatten, maar soms stellen we vast dat de oermens planten gebruikte, waarvan we nu weten dat er schadelijke, ja zelfs giftige stoffen in zitten!

Heel lastig is het om iets te zeggen over het gebruik van bomen en struiken als medicijn. Via fysisch- antropologisch onderzoek weten we dat in de steentijd al sprake was van tandheelkunde en operaties, denk aan het uitboren van tanden en het trepaneren van de schedel. Bij zulke ingrepen zullen verdovende middelen (drugs of alcohol) wel zijn toegepast. Verdovende middelen lijken in de prehistorie gekoppeld aan rituelen en mogelijk geldt dit ook voor medicijnen. Interessant is de vondst van moerasspirea in graven vanaf de Nieuwe Steentijd: gaat het hierbij om het gebruik als oeraspirine, ingrediënt van een maaltijd of als bloemengift met een fijne geur? In hoeverre kunnen we naar andere culturen en perioden kijken? Vandaag de dag hebben we nog steeds veel medicijnen te danken aan de natuur en worden er via nieuw wetenschappelijk onderzoek nieuwe toepassingen van bomen en struiken ontdekt.

Tijdens de workshopwandeling nemen we tien soorten bomen en struiken onder de loep, waarvan we het gebruik als grondstof, voedselbron en medicijn in het verleden, heden en toekomst nader toelichten. Deelnemers ontvangen een reader.

ACTOR: Leslie Hummel, medewerker Hunebedcentrum

PLAATS en BIJZONDERHEDEN

Verzamelen bij de ingang van het Kenniscentrum, direct na de deur. Bij slechte weersvoorspelling: regenkleding meenemen s.v.p. Wandelschoenen. Maximaal 20 deelnemers.