Prehistorische lijmsoorten
Livestream van lezing op 3 november 19:30 door Geeske Langejans
Info over de lezing:
Geeske Langejans is onderzoeker en archeoloog aan de TU Delft.
Het is jammer dat lijmen vaak onzichtbaar zijn, want ze zijn verschrikkelijk belangrijk! Wist u dat de oudst bekende lijm gemaakt is door Neanderthalers bijna 200.000 jaar geleden? En dat Laat-Paleolithische mensen in de Levant kalkmortel gebruikten om werktuigen te schachten? Lijm is bijzonder omdat het een plastic 'avant la lettre' is. Daardoor is het bijvoorbeeld ook een efficiënt vulmiddel om een best-fit tussen spits en schacht te maken. Het werd ook gebruikt om objecten zoals speelstukken en figurines mee te maken.
De productieprocessen van lijmen zijn misschien nog wel interessanter. Sommige prehistorische lijmen zijn eenvoudig te maken, bijvoorbeeld hars werd zo van een boom verzameld. Andere lijmsoorten zijn bewerkelijker, teer werd bijvoorbeeld via destillatie verkregen, beenderlijm via hydrolyse en weer andere lijmen bestaan uit meerdere componenten. Lijmproductie kan zo iets zeggen over de complexiteit van prehistorische technologie. Dit laatste heeft mijn grote interesse.
Eén van de grote vragen in Midden-Paleolithisch onderzoek gaat over het cognitieve kunnen van vroege moderne mensen en Neanderthalers. Om iets te kunnen zeggen over het brein kunnen we kijken naar de technologie die deze mensen gebruikten, bijvoorbeeld hun lijmtechnologie. Vondsten in Zuid-Afrika van ongeveer 65.000 jaar oud wijzen op het gebruik van een 2-componentenlijm. Het idee dat het recept voor deze lijm nauw luistert en dus complex is, hebben mijn team en ik getest met industriële apparatuur van de Faculteit Lucht- en Ruimtevaartechniek aan de TU Delft. Onze resultaten laten zien dat die prehistorische lijmen inderdaad heel precies gemaakt moeten zijn.
In de discussie over cognitie is teerproductie door Neanderthalers een ‘hot topic’, maar er was lange tijd ook onduidelijkheid over hoe Neanderthalers teer maakten (zonder aardewerk). Door middel van experimenten laten mijn team en ik zien dat er verschillende wegen naar Rome leiden. De recente Zandmotor-vondst gaf ons de kans een aantal ideeën verder uit te werken en we laten zien dat Neanderthalers zeer waarschijnlijk een vrij complexe destillatiemethode gebruikten.
Het gebruik van deze destillatiemethode vertelt ons dat er een behoorlijke technische kennis en kunde moet zijn geweest. Dit is op zich al interessant, maar door te kijken naar hoe Neanderthalers deze kennis behielden en doorgaven, kunnen we ook verstrekkender conclusies trekken over groepsgrootte en mobiliteit. In het laatste stuk van mijn lezing laat ik zien dat lijmen belangrijk zijn omdat ze een heel werkelijke bijdrage kunnen leveren aan actuele vragen.
Meer informatie vindt u via onderstaande hyperlinks:
- Artikel op de site van de TU Delft: Ancient Adhesives: A window on prehistoric technological complexity
- Kort filmpje op Youtube: De Neanderthaler was niet zo dom als hij eruitzag | De Kennis van Nu
