De verdwenen Eems, een landschapsarchief

Lezing door Henny Groenendijk, voormalig provinciaal archeoloog van Groningen

Deze lezing op dinsdag 7 december zal via een livestream te volgen zijn. Daarna blijft de link geldig. U kunt deze dan vinden op de terugkijkpagina.

Info over de lezing:
Tussen Landegge aan de Eems (Ldkr. Emsland) en Sellingen (Westerwolde) verliep ooit een rivier van forse afmetingen die aan het einde van de prehistorie in het Bourtanger veen is verdwenen. Deze aftakking van de Eems is te beschouwen als de ‘moeder van de Ruiten Aa’ want het kronkelende patroon sluit naadloos aan op dat van de Ruiten Aa, zoals we deze vanaf Sellingen noordwaarts kennen. Het GIA en het Niedersächsisches Landesamt für Denkmalpflege onderzoeken het 12 km lange, voor het oog nauwelijks zichtbare traject sinds 2019 gezamenlijk in een ‘netwerkproject’, toegekend door de Eems Dollard Regio. Het projectteam bestaat uit Stijn Arnoldussen, Jana Esther Fries, Henny Groenendijk, Marion Heumüller, Hans Peeters en Wim Vuijk.

De oeverzone van deze verdwenen Eems was in de prehistorie druk bewoond en vormde tot in de ijzertijd de navelstreng met het Emsland. Voor zover nu bekend verlandde de rivier vanaf de midden-ijzertijd; de venige opvulling blijkt een ongekend rijke bron van informatie. Bodemonderzoek vertelt ons nieuwe dingen over het stroombeeld en het regime van de rivier, de verlanding en de menselijke activiteiten op de oevers. Van de oorzaken van de verlanding weten we nog weinig af. Een vraag is ook of de hypothese klopt dat Westerwolde aan het einde van de prehistorie ‘leeg liep’ en zijn inwoners via deze navelstreng richting linker Eemsoever migreerden.

De maatschappelijke invalshoek betreft het in kaart brengen van de betrokkenheid van de plaatselijke bevolking, in het bijzonder die van de landeigenaren door wier akkers de verdwenen rivier haar sporen trok. We willen aantonen dat de geschiedenis van dit grensgebied verder terugreikt dan de veenontginning en de strafkampen aan Duitse zijde tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De verdwenen Eems in haar huidige gedaante als laagte die de rijksgrens (= Walchumer Schloot) kruist bij de Laudermarke. De stroomrichting was van rechts naar links, foto genomen vanaf de zuidelijke oever. Foto Henny Groenendijk.