Wetenschap onder de pergola – een destructief experimenteel-archeologisch onderzoek

door Vincent van Vilsteren

Het volledige artikel staat in De Spieker van september 2020.

Gezien de robuustheid van bronzen potten bestaat het vermoeden dat veel deuken niet zijn ontstaan doordat een pot gevallen is, maar doordat ze bewust een klap hebben gekregen, bijvoorbeeld met een bijl. Vincent van Vilsteren heeft, in samenwerking met Jaap Verhage uit Leeuwarden, gepensioneerd docent materiaalkunde aan de NHL Hogeschool in Leeuwarden, experimenteel-archeologisch onderzoek uitgevoerd om dat te bewijzen. Dit onderzoek maakt deel uit van de voorbereidingen voor een promotie van Van Vilsteren over bronzen potten in Nederland aan de Radbouduniversiteit in Nijmegen. Zoals in de video te zien is, is een constructie bedacht waarbij een bronzen pot aan een pendel of zwaaiarm werd vastgemaakt. De constructie maakte het onderzoek controleerbaar, meetbaar en bovendien reproduceerbaar. Om de deuken die bij het experiment zouden ontstaan te kunnen vergelijken, lieten we de pot van verschillende hoogten tegen diverse materialen aan vallen.

Naast de massa van de bronzen pot konden we de extra massa van buis en bankschroef meten en met behulp van een formule konden we precies berekenen hoeveel energie daardoor bij de klap te veel was vrijgekomen. De proeven met de bijl resulteerden in flinke deuken. De deuken en de scheur in de potwand die daarbij ontstonden komen goed overeen met deuken die we bij potten uit archeologische context tegenkomen. Bij dit soort deuken moeten we zonder meer concluderen dat de bijl op de pot is ‘gevallen’, met andere woorden dat iemand met de achterkant van een bijl een flinke klap op de pot heeft gegeven. Behalve het experimenteren om deuken te krijgen hebben we ook geprobeerd hoeveel energie het zou kosten om een pootje te laten afbreken en om een stuk uit de rand te breken. De conclusie van het experiment kan niet anders zijn dan dat voor het aanbrengen van de deuken en butsen die we op bronzen potten aantreffen veel meer energie nodig is dan bij een val van anderhalve meter vrijkomt. Die deuken en butsen moeten dus moedwillig zijn aangebracht. Maar waarom zouden ze zoiets doen, zult u zich afvragen. Over dat aspect (rituele verminking) zal ik een volgende keer meer vertellen.