Excursie Noordlaren op zaterdag 21 april 2018
Ochtendprogramma: De streekarcheologie van de ‘drie Larens’ en de bouwgeschiedenis van de Bartholomeüskerk door de heer Pieter den Hengst
Voordat het Zuidlaardermeer in de 13de eeuw ontstond, stroomde de rivier de Hunze ter hoogte van het huidige Noordlaren en Midlaren vlak langs de Hondsrug. Aan het einde van de IJzertijd vestigden zich hier boeren op de uit dekzand bestaande flanken van de heuvelrug en ontstonden er enkele kleine nederzettingen. Mogelijke werd de streek toen aangeduid als ‘Laren’. In de loop der eeuwen ontwikkelden zich uit deze nederzettingen de dorpen Noordlaren en Midlaren, wat zuidelijker ontstond Zuidlaren.
Vooral bij Midlaren werd veel archeologisch onderzoek verricht. Bij de grote opgraving in 2003/2004 bij de Bloemert op een zandrug die vanaf de Hondsrug het Hunzedal inloopt, werden 45 huisplattegronden aangetoond. Een toevalsvondst door een boer in de 19de eeuw van Angelsaksische urnen leidde uiteindelijk tot de ontdekking van een vroegmiddeleeuws grafveld bij de Plankensloot. Ook in de recent gegraven tracés van riolen en pijpleidingen werden belangrijke sporen aangetroffen. Door de integratie van archeologische, historische en historisch-geografische informatie kan een beeld geschetst worden van de streekgeschiedenis.
Hoewel de Bartholomeüskerk een bescheiden dorpskerk is, heeft hij toch een interessante bouwgeschiedenis. Onder het schip zijn bij de restauratie in 1976 de sporen van een houten kerkje gevonden. Al rond het jaar 1200 werd achter dit gebouwtje een stenen koor gebouwd; dit koor behoort tot de eerste bouwwerken in Groningen van baksteen. Kort daarna begon men met de bouw van de toren zodat er gedurende enige tijd een merkwaardig gebouw stond: een kerk met een toren en koor van baksteen met daartussen een houten schip. Ook in de latere steenbouw zijn nog verschillende fasen te onderscheiden. Een interessante vraag is waarom de eerste kerk (in later tijd bekend als dochterkerk van de Martinikerk van Groningen) zo omstreeks 1150 op nauwelijks 500 m van de ‘kunstmatige’ grens tussen Groningen en Drenthe werd gebouwd. Is er verband met de scheiding van het Gorecht (inclusief de plaats Groningen) en Drenthe die in die tijd definitief plaatsvond.
Bron en ter lezing zeer aanbevolen:
P. den Hengst, Dorpen tussen Hondsrug en Hunze, ontstaan en ontwikkeling van de ‘drie Larens’. Historisch-Geografisch Tijdschrift 28e jaargang no. 2, 2010.
