Reisbeschrijving archeologische excursie
naar de Harz van 30 mei – 3 juni 2017
Inleiding
De voorjaarsexcursie van de DPV gaat in 2017 naar de Harz, een prachtig gebied met veel mooie archeologische locaties. Het wordt een afwisselende reis met veel excursiepunten, terwijl er toch niet al te veel gereisd hoeft te worden. Voor de geschiedenis van de Harz zijn vooral de zilvermijnen, die vanaf de 10de eeuw geëxploiteerd werden, van groot belang geweest. Dit rijke bezit was de reden dat de keizers en koningen van het Duitse rijk hier hun Pfalzen (paleisburchten) bouwden. We zullen er enkele van bezoeken en in de ertsmijn waar het allemaal begon gaan we ‘ondergronds’. Ook bezoeken we enkele kerken en een klooster uit dezelfde periode. De prehistorie komt aan bod in de vorm van twee hunebedden en grafvelden uit de Bronstijd en de IJzertijd. Een bijzondere plek is de locatie waar een veldslag tussen Romeinen en Germanen plaatsvond. Dit alles bezoeken we vanuit de historische plaatsen Goslar en Quedlinburg, waar we in uitstekende hotels zullen verblijven.
Links
Praktische en zakelijke gegevens
Dag 1 - Dinsdag 30 mei
Het grafveld van Pestrup
De heenreis naar de Harz gaat ‘om de noord’, via Bremen en Hannover. Als eerste wordt het grafveld van Pestrup bezocht, niet ver van Bremen. Op een uitgestrekt heideveld liggen hier meer dan 530 grafheuvels uit de Bronstijd en de IJzertijd; daarmee is dit het grootste grafveld in zijn soort in Noordwest-Europa. Vervolgens gaat de reis naar het Niedersächsisches Landesmuseum in Hannover. In een imposant klassiek gebouw is een nieuwe, zeer toegankelijke archeologische tentoonstelling ingericht. Gidsen zullen ons introduceren in de archeologie van Noordwest-Duitsland. Daarna gaat de reis naar Goslar waar we twee nachten zullen verblijven.
Dag 2 - Woensdag 31 mei
Terrasjes in Goslar
Deze dag begint met een wandeling door de historische binnenstad van Goslar, begeleid door Nederlands sprekende gidsen. Aan het einde van de wandeling wordt de Kaiserpfalz bezocht. De paleisburcht in Goslar werd in de eerste helft van de 11de eeuw gebouwd en was 150 jaar lang het belangrijkste paleis in het Duitse rijk; hierin werd 23 keer een Rijksdag gehouden. In de 19de eeuw werd het vervallen gebouw geheel gerestaureerd. Toen werden ook de imposante wandschilderingen aangebracht met scènes uit de Duitse geschiedenis.
De Pfalz van Goslar
Vervolgens bezoeken wij een andere Pfalz, namelijk die van Werla. Van deze palts zijn echter alleen de fundamenten bewaard gebleven; één van de poorten is thans herbouwd en de aarden wallen zijn weer opgeworpen. De bouw van de Pfalz begon al omstreeks het jaar 920 en ze is dus aanzienlijk ouder dan Goslar. In de 10de eeuw was Werla één van de grootste vestingsteden in het Duitse rijk. De teloorgang werd veroorzaakt door de opkomst van Goslar dat bij de belangrijke zilvermijnen van Rammelsberg lag. Het terrein van de Pfalz ligt hoog boven het dal van de rivier de Oker die het plateau aan twee kanten omsluit. Een prachtige plek om de picknicklunch te gebruiken!
Gereconstrueerde poort van de Pfalz van Werla
Hierna gaat het weer richting Goslar, maar als de tijd en het weer het toelaten wordt nog gestopt om een korte wandeling naar het hunebed van Bredelem te maken (onder voorbehoud). Dit is het enige hunebed in de Harz dat bewaard is gebleven. Het behoort tot een andere subcultuur dan de ons bekende hunebedden uit Drenthe en Noord-Duitsland. Op de draagstenen hebben waarschijnlijk geen dekstenen gelegen, maar het dak werd misschien gevormd door houten balken, die uiteraard niet bewaard zijn gebleven.
Ondergronds in de Rammelsbergmijn
De dag wordt besloten met een bezoek aan de Rammelsbergmijn vlakbij Goslar. Hier vond vanaf de 10de eeuw tot aan 1988 ononderbroken mijnbouw plaats. Aanvankelijk was zilver het belangrijkste product, later verschoof dat naar koper en zink. De rijkdom aan zilver was de aanleiding voor de bouw van de Pfalz van Goslar in het begin van de 11de eeuw. In de mijn maken we een één uur durende tocht ondergronds, gesplitst in twee groepen. De gemakkelijkste tocht is met de Grubenbahn, een treintje dat 500 m diep de mijn ingaat, waar uitleg wordt gegeven over de mijnbouwtechnieken uit de 20ste eeuw. Het alternatief is een ondergrondse wandeling met veel trap klimmen langs de Roeder-Stollen. Dit is een meer dan 200 jaar oud systeem om water bij de mijnbouw te benutten. Het water dreef enorme raderen aan, zodat op ingenieuze wijze het erts gedolven kon worden.
Dag 3 - Donderdag 1 juni
Het landschap bij de Harzhorn
We verlaten Goslar en gaan in zuidelijke richting naar de Harzhorn, een beboste heuvelrug aan de westrand van het Harz-gebergte. In 2008 vond een detector-amateur hier voorwerpen die afkomstig waren van een Romeinse militaire eenheid. Uit het grote archeologische onderzoek dat volgde, bleek dat hier de achterhoede van een Romeins leger door Germanen - belust op buit - was overvallen. Door de vondsten nauwkeurig in kaart te brengen kon een beeld verkregen worden van het verloop van de slag die waarschijnlijk in 235/236 na Chr. plaatsvond. Archeologen die vanaf het begin betrokken waren bij het onderzoek zullen ons rondleiden over het terrein. Ter plekke is een modern informatiegebouw ingericht.
Hierna gaan we dieper het gebergte in, naar Bad Grund waar we het moderne Museum am Berg bezoeken. In één van de grotten in dit gebied is een begraafplaats uit de Bronstijd gevonden. Archeologen vonden de stoffelijke resten van tenminste 62 personen. Uit een zeer uitgebreid DNA-onderzoek bleek dat 48 van hen tot één familieclan behoorden. Ook bleek uit verder onderzoek dat er in de omgeving van de grot hoogstwaarschijnlijk nog steeds nazaten leven van de mensen die hier 3000 jaar geleden begraven werden. In het museum is de grot natuurgetrouw nagebouwd.
De Steinkirche
Na de lunch in Scharzfeld is het vanuit deze plaats een korte wandeling naar de Steinkirche. In deze hoog gelegen grot zijn sporen gevonden van rendierjagers. Volgens de overlevering voerden de Germanen er in later tijd hun heidense rituelen uit, een gebruik dat in onze dagen weer bizarre navolging heeft gevonden. Vanaf de Vroege Middeleeuwen vonden er kerkdiensten in de grot plaats.
de burcht Regenstein
Vervolgens maken we een rit dwars door de Harz, waarbij we in de verte de Brocken kunnen zien liggen, de hoogste top van het gebied. De dag wordt besloten met een bezoek aan de ruïnes van de burcht Regenstein bij Blankenburg. De oorspronkelijke burcht stamt uit de 12de eeuw en is grotendeels in de rotsen uitgehouwen. De burcht raakte in verval, maar in de 17de eeuw bouwden de Pruisen de ruïne om tot een grote vesting. Vanaf de burcht is een prachtig uitzicht over de Harz en over het noordelijke voorland. U kunt rustig over het terrein dwalen of op het fraai gelegen terras een drankje gebruiken. Daarna is het nog een korte rit naar Quedlinburg waar we twee nachten zullen verblijven.
Karakteristiek pleintje in Quedlinburg
Dag 4 - Vrijdag 2 juni
De Sankt Cyriakus in Gernrode
Deze dag begint met het bezoek aan een juweel van een kerk, de Stiftskirche St. Cyriakus in Gernrode. Dit is één van de oudste bewaard gebleven monumentale bouwwerken uit de Ottoonse tijd (10de eeuw). De kerk heeft zowel een oost- als een westkoor, onder beide bevindt zich een crypte. Het belangrijkste kunstwerk in de kerk is het Heilig Graf (11de eeuw), de oudst bewaard gebleven kopie van het graf van Christus in Jeruzalem. Het vormt een zeldzaam voorbeeld van vroeg-romaanse beeldhouwkunst.
Vroeg-romaans beeldhouwwerk op het Heilig Graf in de kerk van Gernrode
Met een bezoek aan het Klostermuseum Wendhusen in Thale gaan we nog verder terug in de Vroege Middeleeuwen. In het dorpje Wendhusen werd omstreeks 825, kort na de komst van het Christendom door een adellijk geslacht een vrouwenklooster gesticht. Uit die tijd zijn nog resten in het gebouw van het museum bewaard gebleven. In het kleine museum worden we rondgeleid door de historicus en bouwarcheoloog Heinz Behrens, die ons zal vertellen over de verovering van het gebied door de Franken en de daarmee samenhangende kerstening.
Uitzichtspunt op de Rosstrappe
Voor de lunch hoeven we niet ver te gaan, die gebruiken we namelijk in het Berghotel Rosstrappe, hoog boven het dal van de Bode. Al etend kunnen we genieten van het panorama van het Harzvoorland. Na de lunch is er de mogelijkheid om een korte maar stevige wandeling te maken door de imposante natuur en op het uitzichtspunt Rosstrappe te genieten van het uitzicht op het hier woeste Harzgebergte met diepe kloven en steile bergtoppen. Gewoon natafelen op het terras kan natuurlijk ook.
De middag speelt zich af in Quedlinburg. Vlakbij ons hotel staan op de Schlossberg het Schlossmuseum en de Stiftskirche St. Servatii. Het museum bevindt zich in een kasteel uit de 16de/17de eeuw en geeft de bezoekers een beeld van de geschiedenis van het gebied van prehistorie tot Middeleeuwen. In de Ottoonse keldergewelven wordt informatie gegeven over de geschiedenis van de Pfalz. De Sint-Servaaskerk is gebouwd rond het jaar 1000. De crypte bevat de graven van koning Hendrik I (‘de Vogelaar’), de eerste Duitse koning van het Frankische rijk, en zijn vrouw Mathilde. Tijdens de oorlog was de kerk in bezit van de SS, zij vernielden het altaar en het koorgestoelte. Om de kerk een archaïscher uiterlijk te geven liet Heinrich Himmler, de leider van de SS, binnen het Gotische koor een Romaans koor bouwen. Dit maakt de kerk nogal merkwaardig. Na het bezoek aan museum en kerk kunt u het oude centrum van Quedlinburg inwandelen om de gave stadskern met zijn zes eeuwen oude vakwerkhuizen te bekijken.
Dag 5 - Zaterdag 3 juni
De Teufelsmauer
De Teufelsmauer van dichtbij
Voordat we definitief de thuisreis aan vangen, bezoeken we eerst vlakbij Quedlinburg een bijzonder geologisch fenomeen: de Teufelsmauer. Dit is een enkele meters dikke, harde gesteentelaag die tot wel 20 m steil omhoog rijst en - met onderbrekingen - enkele tientallen kilometers in het landschap te volgen is. Bij Weddersleben staan de rotsen in een prachtig open landschap op een heuvelrug. De ontstaansgeschiedenis is complex en zal ter plekke worden toegelicht.
Het galerijgraf van Lengerich-Wechte
De terugreis gaat ‘om de zuid’ langs Osnabrück. Bij Tecklenburg wordt de lunch gebruikt in een Gasthof op 100 m afstand van het hunebed van Lengerich-Wechte. Dit hunebed wordt wel aangeduid als galerijgraf, omdat het afwijkt van de ons bekende hunebedden. Het oorspronkelijk 40 m lange graf is pas in 1928 ontdekt, waardoor het relatief ongeschonden is gebleven. Een mooi punt om de excursie te besluiten.
Links
Praktische en zakelijke gegevens
